کد مطلب:16962 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » احكام

چرا در حكم خدا قياس راه ندارد؟

قياس دو معنا دارد:

1 - در اصطلاح فقها و اصولين مسير از جزئي به جزئي و از متباين به متباين را قياس ميگويند، يعني با شناخت حكم يك مورد جزئي، حكم را در مورد جزئي مشابه به آن اجرا كنيم، در حالي كه منطقيين آن را تمثيل مينامند.

2 - در اصطلاح منطقدانان و فلاسفه سير از كلي به جزئي را قياس ميخوانند.

به نظر ميرسد منظور شما از قياس همان تعريف اوّل است كه مسير از جزئي به جزئي و از متباين به متباين ميباشد. اين روش كه مورد توجه اهل سنت به ويژه ابوحنيفه در فقه بوده، از نظر شيعه باطل است.

منابع فقه از ديدگاه شيعه عبارتند از:

1 - كتاب خدا (قرآن)

2 - سنت، يعني قول و فعل و تقرير پيغمبر(ص) و امام(ع)

3 - اجماع

4 - عقل

اما از نظر حنفيها منابع قه عبارتند از: كتاب، سنت، اجماع و قياس. مالكيها و حنبليها، هيچ گونه توجهي به قياس ندارند اما شافعيها بيش از حنفيها به حديث توجه دارند و بيش از مالكيها و حنبليها به قياس معتقدند و حالت ميانهاي دارند.

در اصطلاح فقهاي قديم، گاهي به قياس، رأي يا اجتهاد رأي هم اطلاق كردهاند.

از نظر علماي شيعه به حكم اين كه قياس صرفاً پيروي از ظن و گمان و خيال است، نيز به حكم اين كه كلياتي كه از طرف شارع مقدس اسلام و جانشينان او رسيده، وافي به جوابگويي در احكام ديني است، رجوع به قياس به هيچ وجه جايز نيست.(1) صرف مشابهت دو موضوع، موجب يقين به اشتراك حكم آنها نميشود. از اين رو ارزش علمي ندارد.

امام صادق(ع) براي آگاهي ابوحنيفيه از بطلان قياس به او فرمود: واي بر تو! نخستين كسي كه عمل به قياس كرد، شيطان بود، هنگامي كه خدا به او فرمان سجود به آدم داد، او گفت: مرا از آتش و او را از خاك آفريدهاي. (2) يعني انسان را با جن تنها از نظر جنس طبيعي آفرينش مقايسه كرد.

حضرت در روايت ديگر ميفرمايد: راستي كه سنت قياسبردار نيست. آيا نميبيني كه زن روزههاي خود را قضا ميكند، ولي قضاي نماز برعهده او نيست( در حالي كه هر دو در ايام حيض ترك شده و ارزش نماز به جهت ستون دين بودن، برتر از روزه است) اگر قياس در سنت راه يابد، دين نابود ميشود.(3)

اين حكم (قضاي روزه و عدم قضاي نماز در ايام حيض) كه به طور قطعي در دين اسلام وجود دارد، مورد اتفاق مذاهب اسلامي است. موارد ديگري در سخنان معصومين(ع) براي آشكار نمودن بطلان قياس بيان شده، به دست ميآيد كه قياس از جهت شرعينميتواندمبنايحكم قرار گيرد؛ نيز از نظر عقلي و منطقي پذيرفته نيست.

همچنين در تمام احكام و مسايل شرعي يا غالب آنها عقل قادر به پي بردن به فلسفه احكام نيست. قضاوت انسان بيش از حدس و گمان نيست. علم به احكام را بايد به اهلش واگذار كنيم كه با غيب در ارتباط هستند. انسان به دليل محدوديتهايي كه در حوزه شناخت دارد، از معرفت بسياري از امور بازميماند و اين حقيقتي است كه قرآن مجيد به آن اشاره كرده است: و ما أوتيتم من العلم الا قليلاً؛ به شما از علم جز اندك ندادهايم.(4)

پينوشتها:

1 - استاد مطهري، مجموعه آثار، ج 20، ص 34 و 33.

2 - صادق احسان بخش، آثار الصادقين، ج 18، ص 292.

3 - وسائلالشيعه، ج 17، ص 25.

4 - اسراء (17) آيه 85.